Συμπτώματα & Διάγνωση άνοιας

Σε περίπτωση υποψίας νοητικής έκπτωσης, αρμόδιος να εξετάσει τον πιθανό ασθενή είναι ο ειδικός νευρολόγος. Η διάγνωση άνοιας προϋποθέτει την ύπαρξη νοητικής έκπτωσης ή αλλαγής στη συμπεριφορά με τα παρακάτω χαρακτηριστικά:

  • Τα συμπτώματα επηρεάζουν την ικανότητα του ασθενούς να επιτελέσει ανεξάρτητα τις καθημερινές δραστηριότητές του και συνιστούν επιδείνωση σε σχέση με την προηγούμενη κατάσταση
  • Η νοητική έκπτωση διαπιστώνεται με συνδυασμό λήψης ιστορικού από τον ασθενή και τους οικείους του και απαραιτήτως με αντικειμενική αξιολόγηση των νοητικών λειτουργιών του από τον ειδικό
  • Τα συμπτώματα δεν οφείλονται σε ψυχιατρικά αίτια ή delirium (παροδική σύγχυση των νοητικών λειτουργιών λόγω σωματικής νόσου, λήψης ή διακοπής φαρμάκων, χειρουργικής επέμβασης ή γενικά οποιουδήποτε είδους stress)

Συμπτώματα & διάγνωση άνοιας

  • Τα συμπτώματα αφορούν σε τουλάχιστον μία από τις ακόλουθες κατηγορίες νοητικών (γνωστικών) λειτουργιών:
    • Μειωμένη ικανότητα μάθησης και συγκράτησης στη μνήμη νέων πληροφοριών: ο ασθενής επαναλαμβάνει ερωτήσεις/συζητήσεις, χάνει τα πράγματά του, ξεχνά επετείους και ραντεβού, χάνεται σε διαδρομές που κανονικά τού ήταν γνωστές, δεν καταφέρνει να ψωνίσει χωρίς λίστα, ξεχνά να πληρώσει λογαριασμούς, χρειάζεται συνεχείς υπενθυμίσεις για να ολοκληρώσει ακόμη και απλές εργασίες
    • Διαταραχή στην προσοχή/ικανότητα συγκέντρωσης και ελάττωση της ταχύτητας με την οποία ο εγκέφαλος επεξεργάζεται πληροφορίες: ο ασθενής αποσπάται εύκολα από αυτό που κάνει, δεν καταφέρνει να κάνει υπολογισμούς χωρίς χαρτί και μολύβι, δυσκολεύεται να συγκεντρωθεί όταν βρίσκεται σε περιβάλλον με πολλά ερεθίσματα (π.χ. στον ίδιο χώρο με πολλούς ανθρώπους που συνομιλούν και ενώ παίζει η τηλεόραση…)
    • Δυσχέρεια εκτέλεσης σύνθετων καθηκόντων, ελαττωμένη νοητική ευελιξία και πτωχή κρίση: τα συμπτώματα περιλαμβάνουν κακή κατανόηση των καθημερινών κινδύνων, δυσκολία διαχείρισης των οικονομικών του υποθέσεων, δυσχέρεια λήψης αποφάσεων, αδυναμία σχεδιασμού και εκτέλεσης πολύπλοκων δραστηριοτήτων (π.χ. μαγειρική), εύκολη πνευματική κόπωση όταν κάνει δύο πράγματα ταυτόχρονα
    • Διαταραχή του λόγου (ομιλία, κατανόηση, γραφή, ανάγνωση): ο ασθενής δυσκολεύεται συχνά να βρει την επόμενη λέξη και να κατονομάσει αντικείμενα, μιλά γενικά και στερεότυπα, έχει μειωμένη ευφράδεια και κάνει γραμματικά και συντακτικά λάθη στον προφορικό και γραπτό λόγο. Σε βαρύτερες καταστάσεις, μπορεί να δυσκολεύεται να ονομάσει τους οικείους του και να επαναλαμβάνει ό,τι ακούει, ενώ στο τελικό στάδιο ενδέχεται να μη μιλά καθόλου
    • Διαταραχή των αντιληπτικών – κινητικών ικανοτήτων: δυσκολία αναγνώρισης προσώπων ή κοινών αντικειμένων, χρήσης απλών εργαλείων, οδήγησης/παρκαρίσματος, ένδυσης. Ο πάσχων δυσκολεύεται να προσανατολιστεί σε γνωστά περιβάλλοντα και κατά κανόνα είναι πιο μπερδεμένος μετά τη δύση του ηλίου
    • Μεταβολές στην προσωπικότητα, τη συμπεριφορά ή τη διαγωγή: τα συμπτώματα μπορεί να περιλαμβάνουν διακυμάνσεις στη διάθεση με εναλλαγές υπερκινητικότητας/ευερεθιστότητας/επιθετικότητας και απάθειας/ελαττωμένης βούλησης/κοινωνικής απόσυρσης. Μπορεί να παρατηρείται αδιαφορία για δραστηριότητες που παλαιότερα ήταν συναρπαστικές, απώλεια κατανόησης των εκφράσεων του προσώπου και των συναισθημάτων των άλλων ανθρώπων, έντονη εξωστρέφεια ή εσωστρέφεια, εμμονές, καχυποψία ή κοινωνικά ανάρμοστη συμπεριφορά.

Η εξέταση του ασθενούς με πιθανό νοητικό έλλειμμα, όπως όλων των νευρολογικών ασθενών, περιλαμβάνει τα εξής (για περισσότερες λεπτομέρειες, ανατρέξτε στον ιστότοπο www.nevrologia.gr):

  • Λεπτομερής λήψη ιστορικού, ώστε να εξακριβωθεί το είδος, η βαρύτητα, ο χρόνος έναρξης και η εξέλιξη των ελλειμμάτων στο χρόνο. Πληροφορίες πρέπει να ζητηθούν από τον ίδιο τον ασθενή, αλλά και από το περιβάλλον του. Επειδή, όπως θα δούμε στις επόμενες ενότητες, η άνοια μπορεί να οφείλεται σε πολλές διαφορετικές αιτίες, έχει μεγάλη σημασία να καλυφθούν στο ιστορικό όλοι οι παράγοντες που έχουν ενδεχομένως επηρεάσει την τωρινή κατάσταση, συνεπώς είναι ουσιώδες να διευκρινιστεί η ψυχική διάθεση και το τυχόν ψυχιατρικό ιστορικό του εξεταζόμενου, το λοιπό νευρολογικό/παθολογικό/χειρουργικό ιστορικό του, να σημειωθούν όλα τα φάρμακα που έχει λάβει ή λαμβάνει τώρα, να τεκμηριωθεί αν είχε ποτέ κάποιο σημαντικό χτύπημα στο κεφάλι ή αν έχει κάνει κατάχρηση οινοπνευματωδών ή ψυχοτρόπων ουσιών κτλ. Η λήψη καλού ιστορικού απαιτεί γνώση, μεθοδικότητα, υπομονή και, φυσικά, χρόνο: ο ασθενής με πιθανή άνοια δεν μπορεί να εξεταστεί σε 15 ή 30 λεπτά, ειδικά κατά την αρχική εκτίμησή του
εξέταση με το νευρολογικό σφυράκι
Εξέταση με το νευρολογικό σφυράκι
  • Αντικειμενική νευρολογική εξέταση, η οποία διακρίνεται σε
    • λεπτομερή έλεγχο της νόησης κατά λειτουργία, όπως αναφέρθηκε πριν, είτε αδρά από το νευρολόγο είτε λεπτομερώς με ξεχωριστό νευροψυχολογικό έλεγχο
    • γενική νευρολογική εξέταση, δηλ. έλεγχο της βάδισης, της κινητικότητας, της αισθητικότητας, της ισορροπίας, των αντανακλαστικών με το σφυράκι κτλ.
  • Παρακλινικές εξετάσεις: αίματος, απεικονιστικές και, αν απαιτείται, εξέταση του εγκεφαλονωτιαίου υγρού (ΕΝΥ) μετά από οσφυονωτιαία παρακέντηση (ΟΝΠ). Σπανιότατα, μπορεί να ζητηθεί και γενετικός έλεγχος, πρέπει όμως να έχουμε υπόψη ότι λιγότερο από το 5% των περιπτώσεων της νόσου Alzheimer είναι κληρονομικές. Το περίφημο γονίδιο APOE-ε4 αυξάνει μεν τον κίνδυνο κάποιος να διαγνωστεί αργότερα στη ζωή του με νόσο Alzheimer, αλλά δεν μας λέει ποιος θα νοσήσει και ποιος όχι, γι’ αυτό και ο έλεγχός του δεν έχει πρακτική σημασία.

Η διάγνωση άνοιας δεν είναι απλή υπόθεση· όσο δύσκολη είναι για αυτούς που την ακούν, άλλο τόσο επίπονη είναι και για τον ειδικό, που πρέπει να συνεκτιμήσει όλα τα προαναφερθέντα στοιχεία προτού προβεί στη διάγνωση μιας χρόνιας, επιδεινούμενης και πιθανότατα ανίατης και θανατηφόρου νόσου στον ασθενή του. Στις επόμενες ενότητες θα δούμε τι όπλα δίνει σήμερα στον ειδικό η επιστήμη για να διευκολύνει το έργο του: